Bà Hà Thị Quế sinh tháng 8/1921 (quê ở huyện Nho Quan, tỉnh Ninh Bình). Từ khi còn nhỏ, bà Hà Thị Quế đã giúp đưa thư báo, dự những buổi học chữ, nghe nói chuyện về truyền thống đấu tranh của dân tộc, về Cách mạng Nga… Ý chí đấu tranh cho độc lập dân tộc của bà cũng bắt đầu nhen nhóm từ đó.
Từ căn cứ địa làng Bừng, bà Quế đã tỏa đi hoạt động cách mạng ở vùng núi Yên Thế và Việt Yên (Bắc Giang). Dân chúng ở vùng Yên Thế thời đó xuất hiện câu nói truyền miệng về bà Quế: “Đây là người đàn bà nhà Giời nên rất giỏi, nhảy qua nóc nhà, phi ngựa như bay, hai tay hai s.úng bắn trăm phát trăm trúng”. Bà Quế lúc ẩn lúc hiện, nhanh như cắt nên ít người biết được hành tung của bà.
Trong thời gian này, bà đã trực tiếp tổ chức chỉ đạo cuộc khởi nghĩa và giành chính quyền ở Yên Thế. Sau khi Nhật đảo chính Pháp, bà cùng đồng đội đã phối hợp vũ trang đánh phủ Yên Thế lần thứ nhất. Trận đánh diễn ra chớp nhoáng và đã giành thắng lợi lớn gây tổn hại lớn phát xít Nhật.
Sau khi bị đ.ánh những đòn đau đớn, phát xít Nhật đã điều 53 lính lên Yên Thế, đồng thời, cử tên tri phủ mới là Tưởng Văn Trang từ Bắc Sơn, Lạng Sơn về cai quản phủ Yên Thế. Vừa mới đến nơi, tên này đã ra lệnh: “Chúng ta là đàn ông, để thua đàn bà là không được. Tôi và các ông phải cùng nhau trị cho được tên 'tướng Việt Minh đàn bà', nếu không trị được sẽ đưa Nhật về diệt”. Ngày đó, phát xít Nhật phát cho do thám hình ảnh nữ tướng Hà Thị Quế của Việt Minh, đặt giải hai vạn bạc Đông Dương để bắt bà cho bằng được. Nhưng cuối cùng chúng vẫn không thể bắt được bà.
Ngày 18/8/1945, bà Hà Thị Quế cùng ban lãnh đạo cách mạng tỉnh Bắc Giang tiến hành khởi nghĩa và giành chính quyền ở Phủ Lạng Thương - Yên Thế. Để ghi nhớ chiến công dũng cảm và mưu lược của nữ tướng Việt Minh, sau này ở chùa Nam Thiên (thị trấn Nhã Nam) dựng bia có khắc hai câu: “Yên Thế lừng danh Hà Thị Quế/ Nhã Nam bất khuất đất anh hùng”
